Wikipedia jest jednym z najczęściej wykorzystywanych, publikowanych, sprawdzanych i konsultowanych źródeł informacji o chorobie spowodowanej przez nowego koronawirusa z 2019, nazywanej również COVID-19. Odpowiedzialne planowanie działań medialnych, mających na celu przekazywanie społeczeństwu ogólnych informacji o COVID-19 lub dowolnym innym przyszłym kryzysie, powinno obejmować świadomość roli Wikipedii w globalnym ekosystemie medialnym, czym jest Wikipedia, oraz dlaczego jest istotna.
Redaktorzy-wolontariusze Wikipedii proszą cały świat o zidentyfikowanie najbardziej niezawodnych organów publikujących najlepsze informacje. W oparciu o te dostępne źródła, edytorzy wiki zapraszają wszystkich do podsumowywania i cytowania tej treści, tworząc artykuły na Wikipedii czytane przez wszystkich. W ten sposób czytelnicy na całym świecie uzyskują dostęp do informacji, oraz publiczny, zarejestrowany na stałe proces edycji, w którym dowolna osoba może się włączyć, recenzować i krytykować. Każda osoba, w dowolnym miejscu świata, znająca jakąkolwiek organizację ekspercką dysponującą ogólnymi informacjami, które może udostępnić w dowolnym języku, może zachęcić tę organizację do skorzystania z szerokiego zasięgu Wikipedii w celu udostępniania swoich treści. Alternatywnie osoby wspierające wysokiej jakości treści tej organizacji mogą samodzielnie podsumować i cytować te informacje na Wikipedii.
Wikipedia to centralne repozytorium wiedzy ogólnej dla świata
Wikipedia jest popularna, ponieważ artykuły na Wikipedii są wysoko w rankingu wyników wyszukiwania w Internecie. Wielu dziennikarzy, decydentów, komentatorów z dziedziny zdrowia oraz studentów kierunków medycznych korzysta bezpośrednio z artykułów na Wikipedii, ponieważ wykorzystują ją jako pierwszy punkt do zorientowania się w nowych dla nich tematach. Wielu lekarzy ma pacjentów czytających Wikipedię, z tego też powodu również lekarze czytają Wikipedię, aby zrozumieć, jakie informacje krążą publicznie. Ponieważ Wikipedia ma wpływ na środowisko medialne we wszystkich tematach, każda organizacja, która chce szeroko udostępniać informacje dla społeczeństwa jest interesariuszem zainteresowanym zakresem i jakością treści na Wikipedii. Wikipedia polega na uniwersytetach, instytutach badawczych i partnerach kulturowych, którzy publikują wysokiej jakości informacje cytowane przez Wikipedię, a z kolei te organizacje mogą korzystać z zasięgu medialnego Wikipedii do osiągnięcia własnych celów komunikacyjnych, dystrybucji i rozpowszechniania swoich informacji wśród największej publiczności dostępnej w Internecie.
Czytający Wikipedię to ludzie korzystający z wyszukiwarek takich jak Google, Bing czy DuckDuckGo. Ostatnio również asystenci wirtualni, tacy jak Google Assistant, Siri i Amazon Alexa odpowiadają na pytania przy pomocy treści z Wikipedii i Wikidata. Platformy publikacji mediów, takie jak YouTube i Facebook zarówno kierują do Wikipedii jak i pokazują treści z Wikipedii użytkownikom na swoich platformach. Wikipedia jest centralnym elementem doświadczenia większości użytkowników Internetu. Wikipedia ma miliardy czytelników, więc praktycznie każda osoba na świecie znajduje się w jej sferze wpływów medialnych.
Raporty o ruchu w Wikipedii są dostępne dla każdego
Artykuł o pandemii COVID-19 w języku polskim, angielskim, 中文, فارسی, włoskim i ponad stu innych językach stanowią część wielojęzycznego centrum informacyjnego Wikipedii, pozwalającego również na przeprowadzenie globalnych badań nad udostępnianiem informacji. Ponieważ Wikipedia jest projektem otwartym i darmowym, raport z ruchu dla każdego artykułu z Wikipedii w każdym języku to swobodnie dostępne dane, z których może skorzystać dowolna osoba. Raporty te pomagają organizacjom na ocenę użyteczności publikowania na Wikipedii. Konwencjonalna inwestycja w komunikację zakłada, że organizacja ekspercka będzie w stanie niskim kosztem tworzyć wysokiej jakości informacje, ale następnie musi płacić za kosztowne kampanie reklamowe i informacyjne w celu zachęcenia czytelników do skorzystania z ich strony WWW, albo wstawiania swoich treści do istniejących kanałów komunikacji z czytelnikami. Dzięki Wikipedii zasięg komunikacji jest przewidywalny: trafia do osób korzystający z Internetu w celu wyszukania informacji. W związku z tym głównym wyzwaniem stojącym przed Wikipedią jest identyfikacja i uzyskiwanie treści oraz nawiązywanie współpracy z organizacjami, które się nimi dzielą. Każda organizacja prowadząca globalną komunikację pożytku publicznego, np. dotyczącą kwestii zdrowia publicznego, może skorzystać z raportów ruchu Wikipedii w celu porównania wyświetleń istniejących artykułów na Wikipedii z innymi opcjami komunikacji przez inne kanały mediów.
Trzy główne artykuły o COVID-19: choroba, wirus i pandemia
Najpopularniejsze artykuły na Wikipedii dotyczące COVID-19 dotyczą choroby w ciele ludzkim, choroby koronawirusowej 2019; samego wirusa, wirusa SARS-CoV-2; oraz epidemii, pandemii COVID-19. Taki zakres informacji jest już wysoce nietypowy, ponieważ pisanie o chorobie wymaga starannego podsumowania artykułów medycznych, a pisanie o wirusie wymaga wyjaśniania społeczeństwu tematów z zakresu biologii obliczeniowej; a narracja o pandemii jest tworzona przez ludzi z wszystkich krajów świata, współpracujących ze sobą w celu kompilowania najlepszych raportów i artykułów dziennikarskich z ich kultur. Podczas gdy wiele wyspecjalizowanych publikacji zapewnia dogłębne omówienie dla jednej, wybranej z tych kwestii, a dziennikarstwo zapewnia ich ogólne omówienie, to Wikipedia stanowi bezprecedensowe połączenie jednego z drugim. Celem Wikipedii jest przedstawienie artykułów z wyspecjalizowanych tematów, które są zarówno wystarczająco dokładne, aby mogli korzystać z nich eksperci, jak i wystarczająco przystępne, aby dowolna zainteresowana osoba była w stanie wystarczająco zrozumieć temat, aby podejmować poinformowane decyzje — oraz edytować powiązane artykuły na Wikipedii.
Można wciąć jako przykład artykuł z Wikipedii o wirusie. Wikipedia jest jest nietypowa albo nawet unikalna pośród wszystkich popularnych źródeł medialnych w tym, że stara się podsumować i cytować artykuły naukowe z pól takich jak wirusologia, biologia molekularna i genetyka. Z ponad 90 źródeł cytowanych obecnie przez wikipedystów w artykule, 40 to materiały publikowane w recenzowanych czasopismach naukowych. Celem społeczności Wikipedii jest tutaj przedstawienie społeczeństwu najlepszych dostępnych informacji wtedy, kiedy są one potrzebne, a w przypadku COVID-19 ludzie, którzy nigdy wcześniej nie wyszukiwali informacji z pras akademickiej uzyskują bezpośrednio w Wikipedii informacje z artykułów naukowych. Czytelnicy mogą nawet jednym kliknięciem przejść do tych artykułów i je przeczytać, jeżeli są one publicznie dostępne.
Podtematy: lokalizacje, miejsca, linie czasowe i kwestie społeczne
Praktycznie każdy kraj świata ma własną historię tego, w jaki sposób COVID-19 zmienił społeczeństwo i życie jego mieszkańców. Na Wikipedii można znaleźć artykuły przedstawiające i zachowujące na przyszłość te historie dla ponad 200 krajów i rejonów. Mają one na celu zebranie i cytowanie oryginalnych artykułów w lokalnych mediach w lokalnych językach, tam gdzie to tylko możliwe, tak aby informacje dla określonego miejsca odzwierciedlały troski lokalnych ludzi. Każdy regionalny artykuł jest również punktem połączenia, przy pomocy którego edytorzy Wikipedii organizują współpracę wielojęzyczną. Chociaż globalnie najpopularniejszą wersją językową jest Wikipedia angielskojęzyczna, to dla każdej określonej społeczności językowej ludzie najczęściej decydują się na czytanie i edycję wersji językowych Wikipedii dla ich własnych języków. Edytorzy Wikipedii będący w stanie tłumaczyć dwa lub więcej języków regularnie przenoszą informację między różnymi językami Wikipedii. Częstą motywacją jest w tym przypadku przekazywanie życzeń i obaw swojej kultury szerszym odbiorcom globalnym.
Najpopularniejszym rodzajem artykułu na Wikipedii jest biografia. Kiedy jakaś osoba zacznie interesować media, edytorzy Wikipedii mogą zacząć cytować te media, tworząc biografię. Kolekcja biografii związanych z COVID-19 na Wikipedii obejmuje wybitnych badaczy i naukowców, polityków podejmujących decyzje związane z reakcją na pandemię, oraz ludzi, których infekcje COVID-19 uzyskały rozgłos. W wielu przypadkach artykuły te zaczęły swoje istnienie w wersji Wikipedii w lokalnym języku dla kraju pochodzenia danej osoby, ale kiedy tylko dana biografia zostanie opublikowana na Wikipedii, to edytorzy tłumaczą je na swoje języki lokalne.
Edytorzy angielskojęzycznej Wikipedii uznali ponad 400 artykułów za wartych umieszczenia w kolekcji o COVID-19. Inne popularne tematy artykułów o COVID-19 obejmują kompilacje chronologii wydarzeń, śledzenie kwestii społecznych, takich jak wpływ społeczno-ekonomiczny pandemii, ksenofobia powodowana pandemią, zwalczanie wprowadzających w błąd w informacji, oraz różne koncepcje medyczne takie jak testy na COVID-19 czy działania mające na celu stworzenie szczepionki na COVID-19.
Ilustracje i materiały multimedialne dla każdego tematu
Wikipedia to więcej niż czysto tekstowa encyklopedia: niektórzy edytorzy poświęcają swój czas na edycję tekstów, inni zapewniają ilustracje i fotografie, dokonują redakcji i korekty, organizują społeczność, sprawdzają dokładność danych, kontrolują jakość i realizują zadania administracyjne.
Osoby piszące encyklopedię szukają ilustracji do swoich artykułów na Wikimedia Commons, siostrzanym projekcie Wikimedia, zapewniającym kolekcję mediów innych niż tekst, takich jak fotografie ilustrujące artykuły tekstowe na Wikipedii. Typowym źródłem fotografii jest wolontariusz, który robi zdjęcia a potem udostępnia je na platformie Wikimedia, wraz z otwartą licencją pozwalającą każdemu na wykorzystanie ich. Dziedzina fotografii ma własne subkultury, na przykład, ludzi którzy lubią fotografować statki, krajobrazy, czy ludzi.
Częścią historii o COVID-19 jest to, jak statki wycieczkowe stały się wektorem infekcji i jednocześnie naturalnym eksperymentem. Wielu ludzi uważa duże statki za interesujące, więc już przed pandemią COVID-19 Wikipedia dysponowała już artykułami z fotografiami statków wycieczkowych będących miejscami infekcji. Na przykład w marcu 2020 wycieczkowcu Diamond Princess część pasażerów zmarła na COVID-19. Edytor Wikipedii utworzył artykuł o tym statku w 2005, a ludzie od lat fotografowali i udostępniali fotografie statku w wielu krajach, dokumentowane w galerii Wikimedia Commons. Wikipedia to jedyny środek masowego przekazu, który był przygotowany na COVID-19 przez dokumentowanie i fotografowanie statków wycieczkowych na 10 lat przed pandemią, wikipedyści również pozyskiwali informacje zwrotne od ekspertów z dziedziny żeglugi morskiej w zarządzaniu tymi artykułami, przez Wikiprojekt:Żegluga oraz powiązane działania, takie jak trzydniowy warsztat poświęcony pisaniu artykułów na niemieckiej Wikipedii o statkach i o kulturze morskiej.
Źródłem portretów jest zwykle spotkanie między edytorem Wikipedii a daną osobą. Stany Zjednoczone to jeden z niewielu krajów, które umieszczają produkowane przez siebie treści w domenie publicznej, z którego to powodu wikipedyści mogą wykorzystać ilustracje medyczne stworzone przez agencję centrów kontroli i prewencji chorób (CDC) jako ilustracje na Wikipedii. Wielu grafików również pomaga Wikipedii przez udzielanie otwartych licencji ilustracjom abstrakcyjnych koncepcji swojego autorstwa, koncepcji, które trudno byłoby przekazać w inny sposób.
Ebola w 2013, Zika w 2016, Wikidata każdego dnia
Wikidata to ustrukturyzowana baza danych uzupełniająca Wikipedię i, podobnie jak Wikipedia, dostępna do edycji dla każdego. Podczas gdy Wikipedia przedstawia ogólne informacje referencyjne, to Wikidata może odpowiedzieć na pytania o artykułach w Wikipedii jako całości. Na przykład, Wikidata może szybko wygenerować listę ludzi, którzy umarli na COVID-19 i mają na Wikipedii biografię w dowolnym języku. Dzięki temu, ludzie mogą stworzyć artykuł o Wikipedii w dowolnym języku, informujący o śmierci w dowolnym kraju, a każda inna osoba na świecie może się czegoś o niej dowiedzieć, lub przetłumaczyć więcej informacji.
Każdy artykuł na Wikipedii otrzymuje odpowiadający mu element Wikidata. Na Z tego punktu widzenia, Wikidata to centrum do katalogowania, organizowania i formułowania zapytań dla wszystkich języków. Na przykład, Wikidata oznacza pandemię COVID-19 w latach 2019–20 (Q81068910) jako „wystąpienie pandemii”. „Pandemia” to podkategoria katastrofy naturalnej, w związku z czym epidemie COVID-19 pojawią się — kiedy i gdzie tylko ktoś umieści je w Wikipedia/Wikidata — na automatycznie generowanych mapach i chronologiach WikiProject Humanitarian Wikidata. Społeczność wiki archiwizuje w Wikipedii zarówno aktualne jak i historyczne epidemie, pożary, katastrofy lotnicze i masowe strzelaniny, pozwalając dowolnej osobie na przeszukiwanie ich według typu i lokalizacji katastrofy, liczby ofiar, lub dowolnego innego opisu, którego edytorzy Wikipedii mogą użyć przy pisaniu o danym wystąpieniu.
Wiele informacji o epidemiach chorób pochodzi z prasy akademickiej, która publikuje artykuły naukowców. Przed Wikipedią prasa akademicka była czytana głównie przez profesorów, studentów i ekspertów w danym polu. Od momentu założenia Wikipedii, wikispołeczność pokazała światu, że ludzie przedstawiający jakieś twierdzenia powinni cytować rzetelne źródła, oraz że poinformowani obywatele mogą osiągnąć konsensus pozwalający na odróżnienie obiektywnej prawdy od fake newsów, oraz że zamiast cytować Wikipedię fact-checkerzy powinni sprawdzać i cytować oryginalne źródła, o które opiera się sama Wikipedia. Wikidata kataloguje źródłowe metadane cytowań w projekcie WikiCite. Kiedy cytaty te staną się dostępne w formacie Wikidata, każdy może je przeanalizować w celu znalezienia najlepszych źródeł do zacytowania w Wikipedii lub dla badań w dowolnym kontekście. Każdy, kto chce przejrzeć zbiór informacji w WikiCite może przeglądać i edytować informacje związane z COVID-19: chorobą, pandemią oraz wirusem.
Encyklopedia, którą każdy może edytować
Społeczność edytorów-wolontariuszy Wikimedia poważnie podchodzi do swojej centralnej roli w środowisku informacyjnym. Również istotne jest to, że edytorzy Wikipedii chcą zapewnić, aby Wikipedia była przyjaznym środowiskiem, w którym wszyscy moją pokojowo współpracować. Każdy, kto jest zainteresowany dowiedzeniem się czegoś więcej powinien stworzyć konto na Wikipedii i zacząć edytować artykuły, aby samodzielnie doświadczyć tej kultury. Konstruktywne alternatywy dla edytowania artykułów obejmują umieszczanie komentarzy na stronach dyskusji, rozmowy o Wikipedii z przyjaciółmi i kolegami, zachęcanie lokalnych szkół i centrów edukacyjnych do uczenia o Wikipedii i edytowania jej, oraz chwalenie każdego, kto demonstruje zainteresowanie cytowaniem źródeł.
Informacje o tekście
Tekst ukazał się pierwotnie jako raport specjalny w biuletynie Signpost (autorstwo: Bri i Bluerasberry, licencja: CC BY-SA 3.0)
Tłumaczenie z języka angielskiego wykonał pro bono: Leszek Karlik, Biuro Tłumaczeń Business Service