Wikiplatonizm

Najdłuższy artykuł o Platonie ze wszystkich wersji językowych Wikipedii na całym świecie. I to właśnie w polskojęzycznej wersji największej wolnej encyklopedii. Hasło było rozbudowywane przez najlepszych znawców tematu – doktorów i profesorów, a także studentów filozofii. Przeczytajcie, jak powstawało i dlaczego warto do niego zajrzeć.

To powód do dumy. Artykuł opracowany w taki sposób, że korzystać można z niego jak z najlepszej publikacji naukowej. Oczywiście uzupełniono bibliografię i źródła. Artykuł został również nominowany do hasła medalowego. Takim statusem określa się najlepsze jakościowo i merytorycznie artykuły w Wikipedii.

Hasło nie powstało jednak z dnia na dzień. Wymagało wielu godzin pracy i zaangażowania. Autorzy artykułu od trzech lat spotykali się w Lanckoronie na warsztatach, podczas których dyskutowali i opracowywali teorie Platona, który – jak się powszechnie twierdzi – jest założycielem tradycji filozofii zachodniej, jednym z twórców naszego myślenia o świecie, kimś, kto ukonstytuował podstawowe kategorie naszej świadomości, kto po bliższym poznaniu głoszonych idei, pozwala nam je pogłębić, zreformować, zrewolucjonizować.

W tym roku postanowiliśmy wykonać ruch ku światu i przekroczyć granicę dyskursu wewnątrzgrupowego, akademickiego. Wikipedia jest znakomitym do tego narzędziem, ponieważ – jako miejsce pierwszego kontaktu z ideami – umożliwia operację na świadomości zbiorowej, ingerencję w dyskurs publiczny, definiujący nasz sposób rozumienia świata. Zmiana jednego artykułu to zarazem mało jak i bardzo dużo. Na tak podstawowym poziomie można bardzo wiele zdziałać. Po pierwsze chodziło o to, aby usunąć błędy, nieścisłości z artykułu. Po drugie, aby uzupełnić braki, rażące luki. Po trzecie, aby obudować tekst współczesnymi interpretacjami, a także oprzeć artykuł na źródłowym tekście samego Platona. Do tego dochodzi coś, co jest najtrudniej uchwytne, a zarazem najcenniejsze: intensywność współmyślenia, jakiej doświadczamy dyskutując przez tydzień myśli kogoś takiego jak Platon – mówi dr Andrzej Serafin z Instytutu Filozofii i Socjologii UP w Krakowie, organizator “Akademii Platońskiej” w Lanckoronie, podczas której powstawał opisywany artykuł.

Jak dodaje dr Serafin, ważne jest to, że artykuł pojawił się właśnie w otwartej, dostępnej dla każdego na wyciągnięcie ręki encyklopedii. To pierwszy punkt kontaktu, dla każdego, kto chce się zetknąć z jednym z fundatorów naszej europejskiej świadomości, jakim jest Platon:

Platon właśnie z tej nowoczesnej perspektywy, nie martwy podręcznikowy, nie filologicznie rozbierany na czynniki pierwsze, ale taki, który nas porywa, ekscytuje, który z nami rozmawia. Dobrze by było ustanowić pewien wzorzec, jak taki artykuł może powstawać. Dobrze by było, aby inni akademicy (bo przecież akademia jest piastunką wiedzy, agregatem, depozytariuszem) także opracowali w systematyczny i powszechnie dostępny sposób (właśnie na Wikipedii, bo gdzie indziej) przedmiot swojej dziedziny, czy będzie to taki czy inny filozof, taka czy inna idea, taki czy inny aspekt świata. Misją społeczną akademii nie jest bowiem tylko kształcenie studentów i produkcja niszowych publikacji akademickich, lecz także – a może nawet przede wszystkim – upowszechnianie tej wiedzy. Akademicy powinni dbać o poziom i jakość wiedzy publicznej poprzez upowszechnianie jej za pośrednictwem medium takiego jak Wikipedia. To wręcz nasz obowiązek.

Podobnie misję uniwersytetu rozumie Marek Sławiński, uczestnik ostatnich trzech edycji Akademii Platońskiej: 

Tegoroczny pomysł, aby rezultaty naszych dyskusji i prac wykorzystać do opracowania haseł na Wikipedii (zaczynając od hasła o Platonie) uważam za niezwykle interesujący. W ten sposób to, co dotychczas rozgrywało się tylko w niewielkim kręgu osób, zostało udostępnione każdemu. I ten właśnie aspekt, zupełnie darmowego dzielenia się myślą, udostępniania jej po to, aby dalej mogła inspirować, rozwijać, kształtować – jak też sama być inspirowana, rozwijana i kształtowana – uważam za rzecz najcenniejszą. W tym bowiem wyraża się idea akademii i uniwersytetu, którą można ująć krótko jako po prostu kultywowanie myśli i myślenia.

Swoimi przemyśleniami podzielił się również współorganizator Akademii, Jakub Wolak, związany z Fundacją Augusta Hr. Cieszkowskiego i kwartalnikiem “Kronos”:

Uczestnictwo w Akademii Platońskiej oraz udział w projekcie WikiPlaton są wspaniałymi doświadczeniami. Za sprawą złożonej harmonii łączącej oba projekty oraz tworzące je osoby doszło do spontanicznego przekształcenia ukonstytuowanej podczas Akademii dialogicznej wspólnoty umysłów w płodny i zdyscyplinowany zespół redaktorski. Z perspektywy akademickiej współtworzenie takiego zespołu umożliwia osadzenie własnej pracy w szerszym kontekście społecznym i dotarcie do dużej grupy odbiorców spoza własnej, akademickiej bańki, co daje szczególne poczucie odpowiedzialności za własną pracę oraz radość wiążącą się z bezinteresownym przekazywaniem wiedzy.

Celina Strzelecka, wikipedystka, koordynatorka GLAM odsłania kulisy pracy nad artykułem: 

To co wydarzyło się w czasie letniej szkoły platonizmu w Lanckoronie było jedynie wierzchołkiem góry lodowej, iskrą potencjału, który rozpalił się później. Większość treści powstała już po zakończeniu Akademii. Coraz to nowsze fragmenty tekstu były zdalnie uzgadniane w grupie dyskusyjnej liczącej 26 osób. Skala tego, co się wydarzyło, przerosła moje najśmielsze oczekiwania. Nie byłoby to możliwe bez głębokiego zaangażowania ze strony uczestników projektu WikiPlaton. Szczególnie chciałam podziękować Rafałowi Katamay, Andrzejowi Serafinowi, Markowi Sławińskiemu i Jakubowi Wolakowi, za ich ogromny wkład. Wspaniale jest poznać ludzi, dla których bezinteresowne dzielenie się wiedzą jest czymś naturalnym.

Artykuł zostanie również wydany w  postaci drukowanej publikacji recenzowanej, na co pozwala licencja Wikipedii. Tym bardziej podkreśla to rangę i wartość merytoryczną hasła. Autorzy artykułu podeszli do niego wieloaspektowo. Przede wszystkim systematycznie opisano dialogi Platona oraz treść jego filozofii (artykuł “Platon”). Ponadto opisano późniejsze dzieje jego myśli od starożytności aż po współczesność (artykuł “platonizm”) i to w zakresie, jakiego nie obejmuje żaden obecnie istniejący podręcznik.

Naszym celem było przetłumaczenie języka Platona na nowoczesność, na język naszego świata. Dlatego czytaliśmy go z perspektywy założycieli nowoczesności: Kanta, Hegla, Freuda, Nietzschego, Marksa. Ci myśliciele zmienili sposób, w jaki widzimy rzeczywistość, w jaki żyjemy, w jaki zbudowany jest nasz świat. Marks, Nietzsche, Freud: ich myśl jest jak meteoryt, który uderza w planetę. Zaczęliśmy od spojrzenia na Platona oczami Kanta, którego celem – jak sam powiedział – było dostosowanie Platona do naszego świata, do tego, jak dziś widzimy rzeczywistość. I tak przeszliśmy przez klasyków nowoczesności, czytając ich zarazem oczami Platona. Codziennie wieczorem pracowaliśmy nad tekstem o Platonie do Wikipedii. Po zamknięciu obrad jeszcze przez szereg dni spisywaliśmy myśli, które zrodziły się w tej kumulacji intelektualnej. Bardzo dobrze, że mogły znaleźć ujście w tak zwięzłej, ustrukturyzowanej formie, jaką jest artykuł encyklopedyczny – dodaje dr Andrzej Serafin.

Autorzy artykułu podkreślają doniosłość Wikipedii dla rozwoju świadomości społecznej:

Z perspektywy platońskiej idee żyją w nas, ale wymagają one nośników, potrzebne są media, dzięki którym mogą one trwać i się rozwijać. Encyklopedia jest takim właśnie projektem systematycznego opracowania i upowszechniania idei. Projekt encyklopedii zapoczątkowany przez Diderota i d’Alemberta dzięki nowoczesnej technologii może dziś opisywać świat w dynamiczny sposób, jednak wymaga to także zaangażowania ludzi obdarzonych kompetencją. Można więc powiedzieć, że Wikipedia stanowi urzeczywistnienie projektu platońskiego, to znaczy udostępnienie dziedziny idei, umożliwienie dostępu do niej za pośrednictwem nowoczesnej technologii i współpracy tych, którzy mają dostęp do poszczególnych idei i poprzez ich opis oraz systematyczne uporządkowanie dają do nich dostęp szerokiej publiczności. To nic innego jak kolejne oblicze projektu oświecenia. Nam chodzi o pokazanie, w jaki sposób kompetencja i wiedza, zakumulowana i uruchomiona podczas wspólnego parodniowego posiedzenia, może – a nawet powinna – być przetransponowana na grunt medium takiego jak Wikipedia. Akademicy, którzy są powołani do sprawowania pieczy nad obecnym stanem wiedzy w danej dziedzinie, powinni nie tylko publikować teksty przyczynkarskie, cząstkowe kontrybucje do wiedzy powszechnej, ale także opracowywać syntetyczne ujęcia całości i upowszechniać je w jak najskuteczniejszy sposób, a Wikipedia, ze względu swój zasięg i otwartość, jest narzędziem do tego celu najlepszym. Nauka używa wciąż starych technologii z epoki Gutenberga do propagowania wiedzy: książek i czasopism. Dziś można lepiej reprodukować i systematyzować wiedzę. Tradycyjne systemy katalogowania są przestarzałe w porównaniu z hipertekstową strukturą wiedzy w Wikipedii. Wikipedia powinna stać się podstawowym narzędziem pracy akademickiej – obszernie komentuje dr Serafin.

Uczestnicy projektu akcentują również znaczenie wspólnotowości w edytowaniu Wikipedii:

Formę artykułu wikipedycznego uważam za niezwykle atrakcyjną i pożyteczną dla samego procesu twórczego. Jej względna anonimowość, interaktywność i współautorstwo sprawiają, że owoce pracy intelektualnej zostają natychmiastowo uspołecznione i uwspólnione, co pozwala uniknąć egocentryzmu czy nawet alienacji, które nierzadko towarzyszą współczesnej pracy twórczej. Zanika iluzoryczne poczucie własności intelektualnej, ściśle powiązane z nowożytnymi koncepcjami autorstwa i praw autorskich; powraca natomiast owo pierwotne dialogiczne poczucie wspólnoty umysłów, wspólnoty prawdziwie akademickiej – dzielącej ze sobą czas, rozmowę i kontemplację idei. Dzięki temu procesowi – rozmowy i redakcji – idee, które mieliśmy za własne, stają się powszechne – w czym ujawnia się ich dwustronna, relacyjna natura. Opisując bowiem idee, z którymi obcujemy, doświadczamy ich realności; zarazem jednak uwalniamy je i udostępniamy innym – czynimy je dobrem wspólnym – opowiada Jakub Wolak.

Projekt jest realizowany w ramach trzeciej edycji Akademii Platońskiej (23-30 września 2019), której celem jest propagowanie platonizmu. W ramach tegorocznej edycji zredagowano artykuły “Platon” oraz “platonizm” w oparciu o starożytne źródła oraz współczesną literaturę naukową. W dalszych planach jest opracowanie artykułów w Wikipedii na temat fundamentalnych idei platońskich takich jak dobro, piękno, prawda, natura, sprawiedliwość, miłość. Od początku października piszą je już studenci filozofii w ramach zajęć “Podstawowe filozoficzne pojęcia greki” prowadzonych przez dr Serafina. Uczestnicy “Akademii” podczas przyszłorocznej edycji będą pracować nad takimi hasłami jak “Idea” i “Teoria idei” oraz planują rozpocząć pisać artykuły na temat poszczególnych dialogów Platona. Działania są koordynowane w ramach Wikiprojektu GLAM Wikiplaton.

Autorki: Agnieszka Marszał, Celina Strzelecka