Wikipedia jest jednym z najpopularniejszych źródeł informacji, jej hasła znajdują się na pierwszych miejscach wyników z wyszukiwarek internetowych. To często pierwsza strona, na którą trafiają osoby poszukujące w internecie informacji na temat osób publicznych. Treść artykułu w Wikipedii może kształtować opinię o kimś, wpłynąć na życie danej osoby lub jej rodziny. To ogromna odpowiedzialność, dlatego wikipedyści ze szczególnie dużą rozwagą i starannością podchodzą do redagowania haseł o osobach żyjących. Zwłaszcza w zakresie informacji mogących budzić kontrowersje czy emocje.
Dotyczy to m.in. takich kwestii jak drażliwe informacje osobiste, skandale obyczajowe, informacje mogące rzutować na ocenę rzetelności zawodowej danej osoby czy np. (budzące wiele emocji w Polsce) kwestie związane ze współpracą ze służbami specjalnymi PRL. Pisząc o tych sprawach wikipedyści kładą szczególny nacisk na trzy ważne zasady i zalecenia Wikipedii: encyklopedyczność, weryfikowalność i brak twórczości własnej.
Chcemy, żeby biogramy w Wikipedii były możliwie pełne i pokrywały wszystkie ważne aspekty życia danej osoby. Ważne, a więc nie wszystkie. Obowiązujące w Wikipedii zalecenie encyklopedyczności mówi, że w artykułach znaleźć się muszą tylko fakty o odpowiednim dla encyklopedii znaczeniu. Pisząc hasła biograficzne unikamy informacji plotkarskich, nie mających znaczenia dla całości biogramu danej osoby. Nie zajmujemy się informacjami ulotnymi, bulwarowymi, nawet jeśli w danym momencie są głośne medialnie. Jeśli perypetie małżeńskie, towarzyskie czy związane z wizerunkiem nie mają ważnego wpływu na biografię i życie zawodowe danej osoby, nie publikujemy ich. W przeciwnym razie hasło biograficzne stałoby się zbiorem chaotycznych informacji, wśród których trudno byłoby znaleźć te o faktycznym znaczeniu.
Istnieją jednak informacje kontrowersyjne, które mają charakter encyklopedyczny i mogą (a w niektórych przypadkach wręcz powinny) być ujęte w haśle biograficznym. Należą do nich np. skandale obyczajowe rzutujące na karierę danej osoby czy też informacje o domniemanej lub udowodnionej współpracy danej osoby ze służbami specjalnymi PRL. Przy opisywaniu takich spraw obowiązuje nas jednak wymóg wyjątkowej rzetelności w zakresie doboru źródeł informacji, zwłaszcza jeśli sprawa dotyczy osób żyjących. – Osobom zmarłym setki lat temu nie możemy specjalnie zaszkodzić, natomiast postaciom żyjącym czy rodzinie osób zmarłych niedawno możemy wyrządzić dużą krzywdę publikując niesprawdzone czy sensacyjne w tonie informacje. Dlatego do dobrej praktyki należy szczególna dbałość w doborze źródeł do takich haseł – tłumaczy Wojciech Pędzich, wikipedysta z Trójmiasta. – Z jednej strony musimy dochować wierności zasadom Wikipedii, z drugiej – dołożyć szczególnej staranności by ich biogramy były napisane w sposób rzetelny, by nie podawały informacji szkalujących czy w inny sposób szkodliwych, by oparte były o jak najlepszej jakości źródła – wyjaśnia.
Źródła takie muszą charakteryzować się aktualnością, wysoką jakością, rzetelnością, ale też i dostępnością. Nie możemy więc korzystać z notatek i zapisków umieszczonych w archiwach i nigdzie indziej nie opublikowanych. Czytelnicy Wikipedii nie mają bowiem do nich dostępu, a więc też możliwości sprawdzenia, czy to co znajduje się w haśle, faktycznie tym źródłom odpowiada. Jak tłumaczy Wojciech Pędzich, opisując sprawy mogące budzić kontrowersje wikipedyści sięgają po rzetelne opracowania naukowe i inne źródła wysokiej jakości. – Staramy się unikać publikacji o złej reputacji, prasy bulwarowej, słynącej z podawania doniesień sensacyjnych czy teorii spiskowych, wreszcie znanej ze skrajnych poglądów czy brania udziału w walce ideologicznej. Jeśli już takie skrajne informacje muszą znaleźć się w biogramie, powinniśmy także spojrzeć na drugą stronę spektrum. Bo zasada neutralnego punktu widzenia nie oznacza, że mamy wypośrodkowywać fakty na dany temat, tylko przytaczać wszystkie wiarygodne źródła dotyczące tej czy innej postaci. Zwłaszcza, jeśli nie są zgodne – tłumaczy.
W tradycyjnych publikacjach encyklopedycznych wiarygodność poszczególnych haseł opiera się w dużej mierze na renomie wydawnictwa, redaktora naukowego, komitetu redakcyjnego czy wreszcie autora danego artykułu. Czytelnik może założyć, że skoro hasło redagował profesor X pracujący dla renomowanego wydawnictwa Y, to dołożył wszelkiej staranności, aby przekazywane informacje były prawdziwe i rzetelne. W Wikipedii, którą tworzą setki tysięcy internautów z całego świata, czytelnik nie może zakładać, że autorem słów jest osoba o uznanym dorobku naukowym. Wielu wikipedystów to faktycznie naukowcy, ale mamy wśród nas także osoby zupełnie anonimowe.
Dlatego olbrzymi nacisk kładziemy na to, by wiedza zawarta w Wikipedii pochodziła nie z głowy autora danego hasła, a z zewnętrznych wobec opisywanego tematu, wiarygodnych, rzetelnych źródeł. Jest to szczególnie ważne w kontekście informacji kontrowersyjnych, drażliwych czy biogramów osób żyjących. Z tej perspektywy dobre hasło Wikipedii jest kompilacją, przeglądem literatury przedmiotu. – Atrybucja, czyli poinformowanie czytelnika za pomocą przypisu skąd pochodzi dany pogląd czy dany fakt, nie tylko uwiarygadnia daną informację w oczach czytelnika – tłumaczy Wojciech Pędzich. – Daje mu też możliwość weryfikacji danego stwierdzenia. Widząc, że to nie anonimowy wikipedysta tak twierdzi, tylko uznany autor czy dziennikarz o dużej renomie, może sam sobie wyrobić pogląd na temat wiarygodności danego źródła. Przyjąć je lub odrzucić, to jego decyzja, my dajemy mu narzędzie – mówi.
Tak przyjęty model postępowania pozwala czytelnikom na dostęp do możliwie pełnych biogramów, opartych na wiarygodnych źródłach i zawierających ważne informacje przytoczone na podstawie rzetelnych opracowań. Nie narzuca też odbiorcy interpretacji faktów, pozwalając mu na samodzielne oceny. Ale też gwarantuje wyjątkową staranność przy edycji haseł, które mogą mieć wpływ na życie opisywanych osób.
Autorzy
Natalia Szafran-Kozakowska
Krzysztof Machocki