Katherine Maher i Ed Erhart, tłum. Krzysztof Machocki.
W ostatnich miesiącach ekstremistyczne Islamskie Państwo Iraku i Lewantu (ISIL) wzięło na cel starożytne ruiny Palmyry. Bassel Khartabil, aktywista wolnej kultury i wikipedysta, pracował nad przygotowaniem trójwymiarowej dokumentacji tego bezcennego zabytku, by zachować go dla przyszłych pokoleń. Trzy lata temu został aresztowany przez syryjskie władze. Niedawno został wywieziony z więzienia w nieznanym kierunku. Jego przyjaciele i rodzina obawiają się o jego bezpieczeństwo.
Palmyra to „jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych na świecie”, zawierające „wiele spośród najwspanialszych zabytków starożytności”. Najwcześniejsze znaleziska archeologiczne z tego rejonu datuje się na okres neolitu, ok. 9.5 tysiąca lat temu. Miasto położone na skrzyżowaniu szlaków handlowych łączących wschód z zachodem przez tysiąclecia odgrywało olbrzymią rolę w historii Bliskiego Wschodu. Początek jego złotego okresu przypada na III wiek p.n.e. Spora część fascynujących ruin Palmyry wciąż pozostaje ukryta pod ziemią, jednak mimo to już w 1980 roku wpisano je na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na początku wojny domowej w Syrii prace archeologiczne zostały wstrzymane.
W maju ruiny zostały zajęte przez bojowników ISIL, którzy w trakcie swego podboju sporych połaci Iraku i Syrii już wcześniej zasłynęli niszczeniem obiektów dziedzictwa. Ugrupowanie początkowo twierdziło, że nie zamierza zrównywać Palmyry z ziemią a jedynie zniszczy te obiekty, które islamscy fundamentaliści uznają za „politeistyczne”. Ostatecznie jednak ISIL rozpoczęło niszczenie nawet zabytków niezwiązanych ze starożytnymi religiami. Rzymski amfiteatr wykorzystują do publicznych egzekucji. W sierpniu Chalid al-Asaad, syryjski archeolog znany dzięki swoim pracom nad zabytkami jako „mr. Palmyra”, został tam publicznie ścięty po przeszło miesiącu tortur. 6 października światowe media uzyskały potwierdzenie, że ISIL wysadziło w powietrze bezcenny łuk triumfalny, zbudowany przez Rzymian w II wieku n.e. dla uczczenia zwycięstw nad siłami Persów.
Na długo zanim świat usłyszał o ISIL , Bassel Khartabil rozpoczął pracę nad zachowaniem dziedzictwa Palmyry, którym chciał podzielić się z całym światem i ocalić go dla przyszłych pokoleń. Rozpoczęty w 2008 roku projekt łączył zdjęcia satelitarne zabytkowego miasta z dostępną dokumentacją, w celu stworzenia cyfrowego modelu 3D ruin i zabytków Palmyry. Prace nad projektem przerwało aresztowanie Bassela. Obecnie w serwisie Internet Archive oglądać można 16 zdjęć prezentujących wyniki pracy Bassela. 15 października w serwisie newpalmyra.org Jon Phillips, jego współpracownik, opublikuje kolejne wyniki ich wspólnej pracy – na wolnej licencji.
W chwilach wolnych od pracy nad dzieleniem się skarbami kultury swojego kraju ze światem, Bassel był informatykiem i aktywistą wolnej kultury, jednym z inicjatorów ruchu open-source w świecie arabskim. Był też jednym z aktywniejszych twórców arabskojęzycznej Wikipedii w początkach jej istnienia. Stworzył i prowadził syryjski ruch Creative Commons (CC), w ramach którego wspierał nie tylko wolne licencje, ale też wolne oprogramowanie i zasoby, jak Ubuntu i Wikipedię. – Bassel ciężko pracował nad likwidacją cyfrowego wykluczenia i edukacją swojego narodu na temat Internetu i narzędzi open-source – pisała w 2013 ówczesna szefowa Creative Commons, Catherine Casserly. Podczas premiery arabskiej wersji licencji CC rolę Bassela w ich powstaniu określono jako kluczową.
Bassel udzielał się także w innych projektach open-source, m.in. współtworzył oprogramowanie Mozilla i ruch Openclipart. Aplikacja Aiki Framework jego autorstwa do dziś jest silnikiem napędzającym stronę internetową wolnej biblioteki klipartów. Wraz z Jonem Phillipsem założył niewielkie studio projektowe Fabricatorz, współtworzył także damasceński Aiki Lab, przestrzeń kreatywną i skupioną wokół niej społeczność osób zainteresowanych wolną kulturą i oprogramowaniem. Gośćmi Aiki Lab było wielu światowych luminarzy i liderów, m.in. Mitchell Baker, prezes Fundacji Mozilla. Wielu młodych mieszkańców Damaszku to właśnie tam po raz pierwszy zetknęło się z otwartą kulturą, a sam Bassel był tam obecny niemal przez całą dobę, jako że na miejscu działało o wiele lepsze łącze internetowe, niż w jego własnym mieszkaniu.
15 marca 2012, w pierwszą rocznicę wybuchu wojny domowej w Syrii, Bassel zniknął w drodze do Mezzeh, południowej dzielnicy syryjskiej stolicy. Kilka tygodni później miał wziąć ślub z Nourą Ghazi, syryjską prawniczką i działaczką na rzecz praw człowieka. Do dziś nie jest jasne co doprowadziło do jego aresztowania ani dlaczego został zatrzymany przez syryjskie władze.
Od trzech lat przetrzymywany był w niesławnym więzieniu Adra, oskarżony o „narażenie na szwank bezpieczeństwa państwa”. ONZ potwierdziła, że w tym czasie Bassel był wielokrotnie torturowany, maltretowany i pozbawiony możliwości kontaktu z prawnikiem, co stanowi naruszenie podstawowych praw człowieka. Grupa Robocza ds. Bezpodstawnych Zatrzymań Komisji Praw Człowieka ONZ uznała w niedawnej opinii, że pozbawienie Bassela wolności miało charakter arbitralny. Choć warunki panujące w więzieniu Adra są dramatyczne, zamknięty w nim Bassel Khartabil znajdował się przynajmniej w Damaszku, blisko swojej rodziny i przyjaciół. W styczniu 2013 udało mu się nawet zza krat wziąć ślub ze swoją narzeczoną.
Jak pisze Noura na facebookowej stronie FreeBasselSafadi, 3 października 2015 żandarmeria syryjska rozkazała Basselowi spakować swoje rzeczy i przygotować się do wyjazdu „zgodnie z decyzją sądu polowego”. Obawiając się o swój los, Bassel zostawił swoją obrączkę współwięźniowi. Od tego czasu jego rodzina nie miała od niego żadnych wieści, a 10 października numer więzienny Bassela przyznano innemu więźniowi. Żadna z instytucji państwa syryjskiego nie przyznaje się do przetrzymywania go.
Jedną z osób poszukujących Bassela jest jego przyjaciółka i była koordynatorka Creative Commons na kraje arabskie Donatella Della Ratta. Jak mówi, wraz z Nourą obawia się, że zostanie oskarżony w masowym procesie, bez prawa do obrony. – Ale przede wszystkim musimy się dowiedzieć gdzie jest przetrzymywany. Wzywamy do jego natychmiastowego uwolnienia – mówi Della Ratta. – Ile razy jeszcze mam czuć tę samą trwogę, troskę i strach przed nieznanym? – pisze na Facebooku narzeczona Bassela.
W tej sytuacji cały ruch Wikimedia staje po stronie Bassela, szanując jego oddanie dla sprawy wolnego dostępu do wiedzy i otwartej kultury. Martwimy się o jego los i wspieramy wysiłki na rzecz jego bezpiecznego powrotu do domu.
Więcej informacji na temat sytuacji Bassela można uzyskać na stronie freebassel.org, a także na stronie Electronic Frontier Foundation, facebookowym profilu FreeBasselSafadi, i z konta @freebassel na Twitterze. Informacje o nim w portalach społecznościowych oznaczamy hashtagiem #freebassel, można też podpisać petycję w sprawie jego uwolnienia na stronie Change.org.
Tekst i tłumaczenie utworu na licencji Creative Commons Attribution 3.0 unported. Pierwsza publikacja na stronie http://blog.wikimedia.org/2015/10/08/bassel-missing-syria/